رادیوآماتوری چیست و چرا به آن نیاز داریم؟(قسمت پایانی-پنجم)

ادامه

در قسمت قبل با شیوه برقراری تماس رادیوآماتوری آشنا شدیم و با چندین شیوه تماس و برخی اصطلاحات ضروری آشنا شدیم. در قسمت آخر موضوع بحث گردهمایی‌ها و کلوب‌های رادیویی، نقش رادیوآماتورها در بحران، تاییدیه تماس و فایده وجود آن، برخی ابزار رادیویی موردنیاز ایستگاه و برخی‌دیگر از اصطلاحات دنیای رادیو است.

آخرین اخبار از آزمون رادیوآماتوری

قابل‌توجه تمام دوستانی که جهت آزمون گواهینامه درجه۳ رادیوآماتوری در سایت سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ثبت‌نام کرده بودند؛ طبق اعلام سازمان، آزمون روز پنجشنبه مورخ ۱۸مهر ماه بود، که به‌صورت همزمان در شعب ۹گانه سازمان برگزار شد. همچنین اطلاعات بیشتر در مورد جزئیات متعاقبا از طریق صفحه ثبت‌نام آزمون در سایت سازمان اعلام خواهد شد.

لاگ بوک

لاگ بوک که به‌صورت الکترونیکی در نرم‌افزار یا در یک دفترچه تهیه می‌شود تاریخچه تماس‌های برقرارشده با اشخاص مختلف، تاریخ تماس، فرکانس، قدرت سیگنال، مدولاسیون، نوع آنتن و اطلاعات دیگر است. همه رادیوآماتورها الزاما باید یک مکان برای ثبت تمام تماس‌های خود با ذکر جزئیات داشته باشند. داشتن لاگ بوک علاوه‌بر منظم‌کردن فعالیت رادیویی و داشتن تاریخچه تماس و تعداد تماس با رادیوآماتورهای مختلف، توسط سازمان‌های ناظر نیز موردبررسی قرار می‌گیرد. به‌عنوان‌مثال همه رادیوآماتورهای ایران باید تماس‌های خود را ثبت‌کرده و هر زمانی که سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی لازم‌داشته‌باشد باید در اختیار سازمان قرار دهند.

 

تجهیزات ایستگاه

در قسمت دوم به تجهیزات اصلی ایستگاه مانند رادیو، خط انتقال و آنتن اشاره کردیم. در کنار این وسایل یک سری تجهیزات دیگر نیز وجود دارند که استفاده‌از آن‌ها بسیاری‌از فعالیت‌ها را آسان‌تر می‌کند. در ادامه سعی‌کرده‌ایم به‌طورخلاصه شما را با این وسایل آشنا کرده و کاربردهای آن‌ها را نیز تشریح‌کنیم.

آنالایزر آنتن یا Antenna Analyzer

یکی‌از وسایل بسیاربسیارمهم و شاید هم ضروری برای هر ایستگاهی آنلایزر آنتن است. این دستگاه به آنتن متصل‌شده و فرکانس مرکزی آنتن که آنتن در آن فرکانس کاملا رزونانس بوده و موج برگشتی ندارد را نشان می‌دهد. به کمک این دستگاه می‌توان پهنای باند آنتن را نیز اندازه گرفت و درصورت نیاز به تغییر طول آنتن به‌راحتی تغییرات را متناسب با آن انجام‌داد. درصورت در دسترس‌نبودن آنالایزر آنتن می‌توان با روش‌های دیگری نیز آنتن را بررسی‌کرد. یکی‌دیگر از این روش‌ها استفاده‌از فرستنده با توان ارسالی کم و دستگاه SWR متر است. به این صورت که فرکانس را جابه‌جا کرده و میزان موج برگشتی را اندازه می‌گیریم. در هر فرکانسی که موج برگشتی نزدیک به صفر بود آنتن در آن فرکانس کاملا رزونانس است. در تابستان و زمستان به‌دلیل گرما و سرمای هوا و انقباض و انبساط سیم، طول آنتن تغییر می‌کند و ممکن‌است فرکانس مرکزی آنتن نیز مقداری جابه‌جا شود. معمولا فرکانس مرکزی را وسط باند موردنظر تنظیم می‌کنند. به‌عنوان‌مثال در باند ۴۰ که از ۷.۰۰۰ تا ۷.۳۵۰ را دربرمی‌گیرد، فرکانس مرکزی را ۷.۱۷۵ درنظرگرفته و با آنالایزر آنتن چک می‌کنند. اگر فرکانس رزونانس آنتن بالاتر یا پایین بود سعی می‌کنند با تغییر طول سیم آنتن فرکانس رزونانس آنتن را به‌مقدار دلخواه نزدیک‌کنند.

 

تیونر آنتن یا Antenna Tuner

برخی‌مواقع به‌دلایل مختلف نمی‌توان موج برگشتی از آنتن را به صفر رساند. مثل موقعی که می‌خواهیم از یک آنتن برای دو باند استفاده‌کنیم. در این حالت مقدار موج برگشتی از آنتن زیادشده و باعث گرم‌شدن ترانزیستورهای خروجی رادیو می‌شود، حال اگر ترانزیستورهای خروجی نتوانند این گرما را دفع کنند دمای آن‌ها از حد مجاز بیشترشده و درصورت نبودن محافظ گرمایی می‌سوزند. در این حالت بعداز رادیو و موج برگشتی سنج یک دستگاه پسیو به‌نام تیونر قرار می‌گیرد که در آن چندین سلف و خازن متغییر وجود دارد. وظیفه این دستگاه این است که توان برگشتی که موجب ایجاد حرارت می‌شود را دریافت‌کرده و مانع‌از رسیدن آن به ترانزیستورهای خروجی شود. درواقع گرما در تیونر به‌جای ترانزیستورهای گران قیمت تلف خواهد شد. همچنین درحالت دریافت، با تیونر مقداری سیگنال‌های مزاحم و قدرتمند خارج از باند حذف‌شده و کیفیت دریافت بهتر می‌شود.

 

فیلتر صوتی و رادیویی

فیلترها در همه‌جا برای حذف فرکانس‌های مزاحم استفاده می‌شوند. داشتن فیلتر در محدوده فرکانس‌های صوتی باعث حذف نویز‌های بعضا گوش‌خراش فرکانس بالا و یا پایین‌شده و کیفیت صدای ارسالی و دریافتی را بهبود می‌دهند. همچنین جهت حذف هارمونیک‌های مزاحم در خروجی هر رادیویی یک فیلتر پایین گذر یا میان گذر وجود دارد ولی باز هم اگر دامنه هارمونیک‌های ناخواسته در خروجی زیاد باشد می‌توان با اضافه‌کردن فیلترهای رادیویی متناسب با باند موردنظر به خروجی مطلوب رسید. فیلترهای توان بالا معمولا در خروجی‌های تقویت‌کننده‌های قدرت استفاده می‌شود.

 

تقویت‌کننده قدرت

اگر از قدرت خروجی رادیوی خود راضی نیستید، می‌توانید با خریدن یک آمپلی‌فایر قدرت رادیویی لامپی یا ترانزیستوری قدرت انتشار خود را افزایش‌دهید! ولی باید توجه‌داشته‌باشید که از حداکثر توان مجاز ارسال باتوجه‌به پروانه رادیوآماتوری خود تجاوز نکنید!

معمولا در اکثر کشورها تا ۱KW به رادیوآماتورها اجازه ارسال در محدوده HF داده می‌شود. خوب‌است بدانید که برای اینکه صدای شما فقط ۱dB در سمت گیرنده بهتر شود باید توان ارسالی خود را ۱۰برابر کنید. به‌عبارتی اگر ریپورت صدای شما در سمت گیرنده ۵۷ و توان ارسالی شما ۱۰۰وات است باید برای داشتن ریپورت ۵۸توان خود را به ۱۰۰۰وات افزایش‌دهید درصورتیکه اگر توان خود را به ۱۰وات تقلیل دهید صدای شما ۵۶دریافت خواهد شد! (بعلت ماهیت لگاریتمی اندازه‌گیری دامنه صوتی و امواج رادیویی)

 

پیش تقویت‌کننده با نویز پایین یا LNA

تقویت‌کننده‌های با نویز پایین معروف به LNA بعداز آنتن و در ورودی گیرنده قرارگرفته و وظیفه آن‌ها تقویت سیگنال‌های ضعیف است. توصیه می‌شود بعداز تقویت‌کننده‌ها یک فیلتر میان‌گذر برای فرکانس موردنظر نیز قرار داده شود تا از اور لودشدن گیرنده توسط سیگنال‌های قوی خارج از باند جلوگیری شود. مناسب‌ترین محل برای قرار دادن LNA نزدیک‌ترین مکان به آنتن است زیرا با تقویت دامنه سیگنال دریافتی با آنتن می‌توان مقداری از افت سیگنال در کابل تا رادیو را جبران کرد. به‌جای‌ کشیدن سیم اضافی برای تغذیه تقویت کننده از Bias-T استفاده می‌‎شود. در این روش با استفاده از یک سلف با ظرفیت بالا ولتاژ DC مورد نیاز را برروی کابل آنتن سوارکرده و سپس با یک خازن در رادیو سیگنال RF تقویت‌شده را از افست DC آن جدا می‌کنند. قابلیت Bias-T در برخی رادیوها و LNA به‌صورت پیش‌فرض وجود دارد ولی به‌صورت‌دستی نیز می‌توان این قابلیت را نیز به اکثر دستگاه‌ها اضافه‌کرد.

 

منبع تغذیه خطی

اکثر رادیوهای تجاری منبع تغذیه داخلی ندارند. بنابراین جهت راه‌اندازی ۹۹درصد رادیوهای موجود به یک منبع تغذیه ۱۳.۸ولت و برای رادیوهای با توان خروجی ۱۰۰وات جریان حداقل ۲۲ امپر نیاز دارید. توصیه میشود از منبع تغذیه خطی استفاده‌کنید. بااینکه منابع تغذیه خطی سنگین و حجیم هستند ولی خروجی تمیزی دارند. با اینحال اگر تغذیه سوئیچینگ استاندارد طراحی‌شده‌باشد و بدنه و خروجی ان کاملا شیلد و فیلتر شده باشد استفاده‌از آن در عملکرد رادیو اثری نخواهد داشت.

موتور چرخان آنتن

فرض‌کنید یک آنتن جهتی یاگی دارید. یک شب درحالیکه به دنبال یک سیگنال از سمت آمریکا هستید، متوجه یک سیگنال ضعیف از سمت ژاپن می‌شوید ولی جهت آنتن شما به سمت غرب است! هیچکس دوست ندارد ساعت ۲شب از پای میز بلند شده، به پشت‌بام رفته و آنتن را ۱۸۰درجه بچرخاند!

همچنین داشتن یک موتور آنتن اتوماتیک که ازطریق کامپیوتر کنترل می‌شود، تماس‌های ماهواره‌ای را بسیار لذت‌بخش‌تر می‌کند!

 

کلید مورس

خیلی‌ها هنوز دوست دارند خودشان با کلید آنتیک و عتیقه‌ای که از پدربزرگشان هدیه گرفته‌اند مورس بزنند. جوان‌ترها معمولا اگر مجبور به استفاده‌از مورس برای برقراری ارتباط شوند قطعا استفاده‌از کامپیوتر به‌عنوان کلید مورس را انتخاب می‌کنند!

 

بالن

مقصود از کلمه بالن معادل انگلیسی BALUN به‌معنای Balance to Unbalance Converter است. خطوط انتقال و آنتن‌ها به دو بخش کلی بالانس یا متقارن و آن بالانس یا نامتقارن تقسیم می‌شوند. کابل کواکسیال یک خط انتقال نامتقارن و آنتن دایپل یک آنتن متقارن است. برای اتصال صحیح کابل کواکسیال به آنتن دایپل از وسیله‌ای به‌نام بالن استفاده می‌شود که سیگنال نامتقارن را به متقارن تبدیل می‌کند. هرچند وجود بالن ضروری نیست ولی استفاده‌از ان مستحب موکد است!

بالن‌ها انواع مختلفی دارند مثل بالن ولتاژ یا بالن جریان و…

ساده‍‌ترین نوع بالن جریان که کاربرد زیادی هم دارد با پیچیدن چندین دور کابل کواکسیال به دور خود و اتصال آن به انتن ساخته می‌شود. مبحث بالن‌ها طولانی و پیچیده است ولی استفاده از آن همیشه برای کارکرد بهتر پیشنهاد می‌شود.

 

باتری اضافه

هیچوقت حادثه خبر نمی‌کند! علاوه‌بر این هنگام قطع برق یکی‌از بهترین زمان‌های برقراری ارتباط است. زیرا وقتی در خیابان یا محله شما برق قطع می‌شود تمام وسایل‌برقی یا به‌عبارتی تمام وسایل تولید‌کننده نویز خاموش‌شده و سطح نویز مقدار زیادی کاهش پیدا میکند و به‌راحتی می‌توان سیگنال‌هایی که در شرایط عادی قابل دریافت نیستند را دریافت‌کرد.

گراند مناسب

گراند یا ارت خوب در اکثر خانه‌های ایرانی یا وجود ندارد یا کیفیت مناسبی ندارد. از معایب نبود ارت می‌توان به برق‌دارشدن برخی‌از وسایل الکترونیکی مثل کیس کامپیوتر اشاره‌کرد. وجود ارت علاوه‌بر افزایش ضریب ایمنی، انتشار و دریافت امواج رادیویی را نیز بهبود داده و همچنین برخی‌از نویزهای دریافت‌شده را نیز حذف میکند. همچنین وجود ارت خوب برای اتصال جرقه‌گیر به آن ضروری است.

جرقه گیر

اگر دکل برای نصب آنتن دارید، نصب برقگیر برای جلوگیری‌از برخورد مستقیم رعدوبرق به آنتن ضروری است. همچنین در فصل بهار با وزش باد، ذرات باردار به آنتن برخورد کرده و باعث باردارشدن آنتن می‌شوند. درصورت به‌وجودآمدن همچین پدیده‌ای ولتاژ زیادی در دو سر آنتن به وجود می‌آید که اگر آنتن به رادیو متصل بماند ممکن‌است به آن آسیب جدی وارد کند. معمولا قبل‌از اتصال هر آنتنی به رادیو یک جرقه‌گیر بر سر راه کابل قرار داده تا درصورت شارژشدن آنتن، تخلیه شارژ در زمین صورت‌بگیرد و به رادیو آسیب نرسد.

 

فیلتر خط برق شهر

در منزل و محل کار شما وسایل بسیاری به برق شهر متصل بوده و از آن استفاده می‌کنند. درصورت‌عدم کارکرد صحیح و یا استانداردنبودن طراحی این دستگاه‌ها ممکن‌است برق شهر دچار اختلالاتی شده یا یکسری نویز فرکانس بالا برروی خط کوپل شود. برای حذف این نویزها که دریافت سیگنال‌های فرکانس‌های پایین‌تر از ۳۰مگاهرتز را با مشکل جدی مواجه می‌کند از فیلترهای مخصوص برق شهر استفاده می‌شود تا فقط موج سینوسی خالص وارد تغذیه دستگاه شود.

بار مجازی

بار مجازی یا Dummy Load یک مقاومت خالص ۵۰اهم با تحمل توان بالا بدون خاصیت سلفی و خازنی بوده و تغییرات آن نسبت به دما اندک است. کاربرد این وسیله در تست توان خروجی دستگاه‌ها و ادوات اندازه‌گیری بدون‌استفاده‌از آنتن است. زیرا آنتن موج را در فضا منتشر می‌کند و درصورتیکه موج ناخواسته در خروجی باشد ممکن‌است با سایر باندهای رادیویی تداخل ایجاد کند. اما اگر خروجی فرستنده به بار مجازی متصل‌شود تقریبا همان نتایج تکرار می‌شود با این تفاوت که توان رادیویی به‌صورت حرارت در دامی لود تلف می‌شود. دامی لودها از توان ۱وات تا ۵کیلوات و بالاتر نیز تولید می‌شوند.

 

کامپیوتر

کامپیوتر جز اصلی مدهای دیجیتال است. مدهای برقراری ارتباط دیجیتال مثل PSK31 یا BPSK یا FT8 حتما نیاز به یک کامپیوتر در کنار رادیو برای انجام مدولاسیون دارند. البته اخیرا رادیوهای مدرن قابلیت اتصال کیبورد و کارکردن مستقیم با مدهای دیجیتال را دارند و حتی اخیرا دستگاه‌هایی ساخته‌شده که بین رادیو و کاربر قرارگرفته و برای انجام مدولاسیون دیجیتال برای رادیوهای قدیمی‌تر مورداستفاده قرار می‌گیرند. حتی در برخی‌موارد از آردوینو یا رزبری‌پای نیز می‌توان برای انجام مدولاسیون دیجیتال و دیکدکردن آن کمک‌گرفت.

کمباینر/اسپلیتر آنتن

این وسیله که کاربرد عمومی نداشته و فقط در برخی موارد جهت تقسیم توان بین آنتن‌های مختلف یا تجمیع توان دریافت شده از چند انتن مثلا در ارتباطات EME کاربرد دارد.

مچینگ امپدانس آنتن

همیشه آنتن‌ها امپدانس ۵۰اهم که امپدانس خروجی تمام رادیوهای تجاری است را ندارند. بعضی‌وقت‌ها نیاز داریم برای داشتن گین بیشتر از آنتن‌های دیگری استفاده‌کنیم. به‌عنوان‌مثال آنتن folded dipole طول موجی برابر با لاندا و امپدانسی برابر با تقریبا ۳۰۰اهم در لاندا دارد. درصورتیکه آنتن مستقیما به رادیو متصل گردد ممکن‌است به رادیو آسیب جدی وارد شود. بنابراین قبل‌از اتصال آنتن به کابل کواکسیال از یک مدار تطبیق امپدانس ۳۰۰اهم به ۵۰ اهم باید استفاده‌کرد. همچنین آنتن دایپل یک انتن متقارن و کابل کواکسیال نامتقارن است. بنابراین همان مدار تطبیق نیز باید کار تبدیل متقارن به نامتقارن را نیز انجام دهد.

سوییچ آنتن

برای مواقعی که چندین آنتن یا چندین رادیو داشته‌باشید بسیاربسیارکارآمد بوده و فقط می‌توانید با یک کلیک آنتن‌‎ها را بین رادیوها تعویض‌کنید.

 

اسکنر رادیویی

اسکنرها رادیوهای فقط دریافتِ واید باندِ جمع‌وجوری هستند که مصرف کمی داشته ولی قابلیت‌های خوبی دارند. مهم‌ترین قابلیت آن‌ها سرعت بالای اسکن فرکانس‌های مختلف است. با داشتن یک اسکنر واید باند به‌راحتی می‌توانید فرکانس‌های مختلف از محدوده HF و پایین تر تا UHF را اسکن کنید. اسکنرها دستگاه‌های خوبی برای مواقع اورژانسی بوده چون سرعت اسکن بالایی داشته(مثلا ۳۰کانال در ثانیه) و برخی توانایی مانیتورکردن همزمان دو فرکانس را نیز دارند و با باتری کار می‌کنند خیل بسیاری‌از ژورنالیست‌ها و انسان‌های ماجراجو از این اسکنرها برای مانیتورکردن فرکانس‌های اضطراری استفاده می‌کنند تا اولین نفری باشند که اخبار فجایع و حوادث را بشنوند!

گربه

 

بله گربه!

گربه‌ها حیوان‌خانگی موردعلاقه رادیوآماتورها بوده و علاقه زیادی به چرت‌زدن روی رادیویی که با گرمای ترانزیستور های RF گرم‌شده در یک شب زمستانی سرد دارند. همچنین نگهداری و سرپرستی از حیوانات نیز امری پسندیده بوده و هست. اگر در شبکه‌های اجتماعی سری به پیج رادیوآماتورها بزنید قطعا چندین عکس از گربه‌(های) آن‌ها خواهید دید!

کارت تاییدیه تماس یا QSL card

پس‌از هر تماس، راديوآماتورها برای تاييد ارتباط راديويي با يکديگر از اينگونه کارت پستال‌‎ها که در آن تاريخ، ساعت، نوع مدولاسیون، مدل دستگاه، آنتن، قدرت خروجی و… ذکر‌شده استفاده نموده و پس‌از درج تمامی نکات فنی آنرا با پست ارسال مي‌کنند. کارتی که در زير ديده مي‌شود مربوط به يک راديوآماتور در کشور کويت مي‌باشد. روی هر کارت اغلب کال ساین شخص و یک عکس به دلخواه او درج می‌شود. البته امروزه بااستفاده‌از eQSL نیز می‌توان بااستفاده‌از اینترنت نیز تبادل کارت را انجام داد ولی هنوز هم هستند کسانی که تفریح اصلی آن‌ها از این سرگرمی جمع‌کردن کارت‌های QSL است. تصاویر زیر مربوط به یک کارت QSL از طرف یک رادیوآماتور کویتی بوده که برای آقای علی قنبری از رادیوآماتورهای کشور ما با کال ساین EP3AG ارسال‌شده‌است.

 

رادیوآماتوری در شرایط بحران

رادیوآماتوری برگ برنده‌ی هر کشور در مواجه با بحران‌هاییست که گریبان‌گیر شبکه‌های مخابراتی می‌شود. از تلویزیون و رادیو تا اینترنت و موبایل و تلفن ثابت همگی نیاز به یکسری زیرساخت‌های ازپیش ساخته‌شده جهت عملکرد قابل‌قبول هستند. این زیرساخت‌ها درمواقع بحرانی در کشورهای درحال توسعه و حتی توسعه‌یافته نیز کماکان با مشکلاتی گریبان‌گیر هستند. از جاییکه رادیوآماتوری بدون‌نیاز به زیرساخت مخابراتی و با یک رادیو می‌تواند ارتباط نقطه به نقطه برقرار کند بنابراین می‌تواند دربسیاری‌از مواقع درهنگام سیل و رانش زمین با تخصص رادیوآماتورهای حرفه‌ای مورداستفاده قرارگرفته و جان انسان‌ها را نیز نجات دهد.

کلوب‌های رادیوآماتوری

کلوب‌ها در سراسر جهان محل گردهمایی و هم‌اندیشی رادیوآماتورها بوده و هستند. کلوب‌ها محل ثابتی جهت اجتماع رادیوآماتورهای عضو کلوب در دورهمی‌های آخر هفته، ضیافت‌های شام، همفکری و مباحثه، برگزاری مسابقه، برگزاری ham feast، تبادل و خرید و فروش انواع تجهیزات و … است و معمولا اعضا برای عضویت باید حق اشتراک ماهانه یا سالانه پرداخت کنند. معمولا هر شهر یک یا چندین کلوب رادیوآماتوری دارد. در همین کلوب‌ها در اکثر کشورها به‌طورمنظم توسط رادیوآماتورهای دارای صلاحیت از مقامات مربوطه معروف به VE از علاقه‌مندان جدید آزمون گرفته و درصورت قبولی برای آن‌ها گواهینامه صادر کرده و افراد جدید را آموزش نیز می‌دهند. از کلوب‌های رادیوآماتوری ایران می‌توان به کلوب رادیوآماتوری البرز با سرپرستی مهندس سیدمحمدعظیمی و مهندس سعیدشکراللهی اشاره‌کرد.

کلام آخر

باتوجه‌به اینکه این اولین تجربه وبلاگ‌نویسی بنده بود، متاسفانه حجم مطالب در قسمت آخر مقداری زیاد شد بنابراین ناچار شدیم که تا جای‌ممکن متن را خلاصه‌کنیم پس اگر کم و کاستی وجود داشت ما را به بزرگی خود بخشیده و در قسمت کامنت‌ها نظر خود را با ما اشتراک گذاشته تا در قسمت‌های احتمالی بعدی اصلاح کنیم و همچنین برای دوستان عزیزی که مطلبی را درست متوجه نشدند یا نیاز به توضیحات بیشتر دارند توضیحات تکمیلی‌تری ارائه بدهیم. در آخر بدانید مهم نیست که چقدر سواد دارید و یا چقدر الکترونیک بلد هستید. همین که عمیقا عاشق‌ رادیو و بی‌سیم بازی باشید رادیوآماتور هستید!

قسمت اول

قسمت دوم

قسمت سوم

قسمت چهارم

 

منبع:‌سیسوگ